Uzaktan Çalışma Esasına Göre Hizmet Sözleşmeleri Hakkında Bilinmesi Gerekenler

1. Genel Bir Bakış

İş hayatının en önemli düzenleyicisi ve temel dayanaklarından biri 4857 sayılı İş Kanunu’dur. İşçi ile işveren arasında işçinin işverene bağımlı olarak iş görme, işveren tarafın da buna karşılık ücret ödeme edimini yerine getirme sorumluluğu bulunmaktadır. Bu sorumluluk ve bu sorumluluğun düzenlemesi ise İş Kanunu ve diğer ilgili kanun ve yönetmelikler esas alınarak yapılmaktadır.

İş Sözleşmelerinin düzenlenmesinde taraflara ihtiyaçları doğrultusunda serbestlik tanınmıştır. Bu serbestliğin sınırını ise hiç şüphesiz ki yine kanun hükümleri ile özel olarak getirilen sınırlamalar çizmektedir. Örneğin aksi belirtilmedikçe özel bir şekle tabii olmayan iş sözleşmelerinden, süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılmasını zorunlu tutulmuştur. Bu şekilde Madde 8 ve devamı maddelerinde İş Kanunu, iş sözleşmelerine ilişkin getirilen sınırlamaları ve hükme bağlanan hususları içermektedir. Düzenlenmiş olan bu sözleşme türlerinden biri de İş Kanunu madde 14’de yer alan “Çağrı üzerine çalışma ve uzaktan çalışma” esasına dayalı iş sözleşmeleridir. Özellikle son aylarda tüm Dünya’yı ve ülkemizi etkisi altına alan salgın hastalık sebebi ile uzaktan çalışma esasına göre yapılacak iş sözleşmeleri sıklıkla gündemi ve işverenleri meşgul etmektedir.

Çin’in Wuhan şehrinde görülmeye başlayan ve hızla yayılan Covid-19 hastalığı Türkiye’de de hızla etkisini arttırmaktadır. Bu salgın hastalık ile beraber günlük hayatlarımız ve özellikle günümüzün büyük bir kısmını geçirmiş olduğumuz iş hayatı bu durumdan oldukça etkilenmiştir. İşverenler bir yandan bu salgın hastalığın yayılmaması için gerekli önlemleri almaya çalışırken bir yandan da ekonomik olarak üretimi ve hizmetin devamı için neler yapılabileceği noktasında alternatif çözüm yolları aramaktadır. İşverenler için bu alternatif yollardan biri de uzaktan çalışma esasına göre çalışmaya geçmektir.

Öncelikle işin niteliği elverişli olan bütün işler için bu çalışma şekline geçilmesi ülkemiz için Salgın hastalık üzerine çalışmalarını sürdürmekte olan Bilim Kurulu ve yetkililerin de işaret ettiği üzere işin niteliği uygun olan işlerde uzaktan çalışma esasına göre çalışma hayatına geçmek hem işveren hem işçi hem de tüm ülke vatandaşlarının sağlığı için alınacak olan en doğru kararlardan biri olacaktır ve mevcut koşullar sebebi ile hayati derecede önem taşımaktadır..

İşbu metinde bu çalışma türü hakkında bilinmesi gereken hukuki durumlar üzerinde durulacaktır.

2. İş Kanunu Düzenlemesine Göre Uzaktan Çalışma

İş Kanununda uzaktan çalışma esasına göre çalışma iş ilişkisi 2016 yılında düzenlemiş bulunmaktadır. Öncelik ile kanunun bu husustaki düzenlemesini içeren maddeyi incelemek gereklidir;

Çağrı Üzerine Çalışma ve Uzaktan Çalışma

“MADDE 14 - Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi, çağrı üzerine çalışmaya dayalı bir kısmi süreli iş sözleşmesidir.

Hafta, ay veya yıl gibi bir zaman dilimi içinde işçinin ne kadar süreyle çalışacağını taraflar belirlemedikleri takdirde, haftalık çalışma süresi yirmi saat kararlaştırılmış sayılır. Çağrı üzerine çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın ücrete hak kazanır.

İşçiden iş görme borcunu yerine getirmesini çağrı yoluyla talep hakkına sahip olan işveren, bu çağrıyı, aksi kararlaştırılmadıkça, işçinin çalışacağı zamandan en az dört gün önce yapmak zorundadır. Süreye uygun çağrı üzerine işçi iş görme edimini yerine getirmekle yükümlüdür. Sözleşmede günlük çalışma süresi kararlaştırılmamış ise, işveren her çağrıda işçiyi günde en az dört saat üst üste çalıştırmak zorundadır.

Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.

Dördüncü fıkraya göre yapılacak iş sözleşmesinde; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alır.

Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.

Uzaktan çalışmanın usul ve esasları, işin niteliği dikkate alınarak hangi işlerde uzaktan çalışmanın yapılamayacağı, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanması ile diğer hususlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir.”

İş Kanununda yer alan uzaktan çalışma yapmaya ilişkin bu hüküm ile benzer olan bir hüküm de Türk Borçlar Kanunu 461 vd. maddelerinde “evde hizmet sözleşmesi” başlığı altında yer almaktadır. Evde Hizmet Sözleşmesi, işverenin verdiği işi, işçinin kendi evinde veya belirleyeceği başka bir yerde bizzat veya aile bireyleriyle birlikte bir ücret karşılığında üstlendiği sözleşmedir. İş Kanununa eklenen 14. Maddenin 4. Fıkrası uyarınca “Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.” İşin işyerinde görülmemesi yönü ile uzaktan çalışma, evde çalışma ile benzer özellik göstermekte ve fakat uzaktan çalışma yapanlar, evde çalışma yapanlara göre işverenle daha sıkı bir bağlılık ilişkisi içerisindedir. Ayrıca İş Kanunu madde 4 hükmü uyarınca İş Kanunu kapsamına girmeyen çalışanlar bakımından uzaktan çalışma esasının uygulanmak istenmesi halinde TBK’nın “evde hizmet sözleşmesi” hükümleri uygulanmalıdır.

İş Kanunu madde 14 ile düzenlenen uzaktan çalışma esasına göre iş ilişkisinde, işçinin işe alınması ile birlikte başlayan uzaktan çalışma esasıdır. Yani işçi ve işverenin karşılıklı rızası ile aslında işe başlama sürecinde karar verilmiş bir iş ilişkisidir. Kanunda düzenlendiği şeklinde zorunluluktan doğan bir iş ilişkisi olarak belirlenmemiştir. Kanun her ne kadar bu iş ilişkisini olağanüstü döneme özgü olarak düzenlememiş bulunsa da içinde bulunduğumuz Covid-19 salgın hastalığı sebebi ile birçok işveren iş ilişkisini uzaktan çalışma esasına göre kurulmak üzere değiştirmektedir. Yani hâlihazırda içinde olduğumuz durumun sona ermesi ile işçilerin mesailerine işyerinde devam edecek olmasına rağmen bu düzenlemeyi işçi ile işveren karşılıklı rıza ile mevcut durumda kullanmaktadır.

İster iş ilişkisinin kurulmasının başlangıcında, ister içinde bulunduğumuz Covid-19 salgını sürecinde geçici bir uzaktan çalışma esası belirlenmiş olsun, uzaktan çalışma esasına göre çalışacak olan işçiler için bu hususta hazırlanacak iş sözleşmeleri uygulamaya konulmalıdır. Bu sözleşmelerde; yapılacak olan işin tanımı, işin ne şekilde yapılacağı, işin ne sürede ve nerede yapılacağı, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işverenin uzaktan çalışma için sağlayacağı ekipmanlar ve bunların korunması hususu, sağlanan ekipmanlara ilişkin iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine ilişkin düzenlemeler, işçi ile işveren arasında kurulacak iletişime ilişkin hususlar (bu husus uzaktan çalışma iş ilişkisinde önem taşıması sebebi ile sözleşmede net bir şekilde iletişim kanalları ve kullanım şekilleri belirlenmelidir) ile genel ve özel çalışma şartları düzenlenmelidir.

Uzaktan çalışma teknolojik gelişmelerin sağladığı avantajlar ile sürdürülebilir hale gelmiştir. Uzaktan çalışma esasına göre çalışanlara verilen talimatlara ilişkin denetim, iletişim araçları ve online sistemler ile kolay ve hızlı şekilde sağlanır. Uzaktan çalışma esasında iş görme edimine ilişkin talimatlar verme ve bunların denetimi oldukça hızlı ve kolaydır. Bu sebeple iş akdine dayalı bir ilişkinin varlığı ve işçi olma niteliğinin varlığı kabul edilmelidir. Uzaktan çalışma esasına göre akdedilen iş sözleşmesi ve iş ilişkisinde iş görme, ücret ve bağımlılık unsurları varlığını sürdürmektedir.

Uzaktan çalışmaya ilişkin İş Kanunu madde 14’te de belirtildiği üzere ayrımı haklı kılan bir sebep bulunmadıkça uzaktan çalışma esasına göre çalışan işçiye karşı işyerinde çalışan diğer işçilere nazaran bir ayrım yapılamaz. Bu işçiler iş yeri haricinde bir yerde çalışma hakkı dışında, emsal işçiler ile aynı haklara sahiptir. İşverenin sorumluluğu uzaktan çalışan işçiler için de aynı şekilde devam eder.

Uzaktan çalışmaya ilişkin madde 14 son fıkrası uyarınca uzaktan çalışmanın usul ve esasları hakkında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelik belirleyici olacaktır. Ancak bahsi geçen yönetmelik henüz çıkmadığı için işçi ve işverenin karşılıklı anlaşma yolu ile uzaktan çalışma esasına göre çalışması ve gerekli hususları iş akdi ile düzenlemesi mümkündür. Bu noktada hazırlanacak iş akdinin mutlak suretle İş Kanununda yer alan hükümler ile uyumlu olması gerekmektedir. İş akdinin hazırlanmasında dikkat edilmesi gerekli olan şu noktanın tekrar edilmesinde fayda var; eşit davranma borcu ve iş sağlığı ve güvenliği. Şöyle ki, uzaktan çalışan işçi, esaslı bir sebep olmadığı sürece salt uzaktan çalışma sözleşmesine tabii çalışması sebebi ile emsal işçilere göre farklı ve ayrımcılık içeren işlemlere tabi tutulamaz. İşveren için uzaktan çalışma esasına göre çalışacak işçiler için dikkat edilmesi gerekli önemli hususlardan bir diğeri de iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine ilişkin tedbirler almak ve düzenlemelere uygun davranmak konusudur. İşveren, uzaktan çalışmaya tabi personelin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili; (a) Çalışanı bilgilendirmek, (b) İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili gerekli eğitimi vermek, (c) İşçinin sağlık gözetimini sağlamak, (d) İşverenin işin yapılması için sağladığı ekipmanlar ile ilgili gerekli iş güvenliği ve tedbirlerini almakla yükümlüdür.

İşbu yazımızda genel olarak özel sektör çalışanları açısından uzaktan çalışma esasından bahsedilmiş ise de, kamu kurum ve kuruluş çalışanlarına değinerek yazıya son vermek uygun olacaktır. Mevcut salgın hastalık sebebi ile başvurulan bir alternatif yol haline gelen uzaktan çalışma usulü hakkında kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlar yönünden ise 22/03/2020 tarihinde 31076 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “COVID-19 Kapsamında Kamu Çalışanlarına Yönelik İlave Tedbirler” başlıklı ve 2020/4 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile uzaktan çalışma esasına geçilmesi öngörülmüştür. Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan kişiler bakımından uzaktan çalışma usul ve esaslarını belirleme yetkisi ise anılan genelge ile Cumhurbaşkanlığı, bağlı, ilgili ve ilişkili kurum ve kuruluşları için üst yönetici; bakanlıklar, bağlı, ilgili ve ilişkili kurum ve kuruluşları için bakan; taşra teşkilatları (bakanlıklarca belirlenmemiş ise) ile mahalli idareler, bağlı kuruluşları ile mahalli idare birlikleri için ilgisine göre vali veya belediye başkanı; diğer kamu kurum ve kuruluşları için üst yöneticilere verilmiştir.

İşbu çalışmada değinmiş olduğumuz hususlar dikkate alınarak, işin niteliği ve mevcut özel durumlara da uygun şekilde uzaktan çalışma iş ilişkisi kurulabilir. Daha detaylı bilgi için büromuzla iletişime geçmekten lütfen çekinmeyin.