Covid-19 Mücbir Sebebinin Karayolu Yük Taşımalarına Etkisi ve Taşıyıcının Yapması Gerekenler Hakkında Bilgi Notu

“Pandemi” olarak ilan edilen, tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 virüsü sebebiyle günlük hayatın yanı sıra ticari faaliyetler de etkilenmiş bulunmaktadır. Bunun haliyle hukuki sonuçları da vardır. Bu dönemde salgının olumsuz etkilerinden en çok etkilenen sektörlerden biri olan taşımacılık sektöründe; taşıyıcının hak, görev ve sorumluluklarını bilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda mevcut düzenlemelere göre yapılması gerekenlere burada yer vermiş bulunmaktayız.

Burada belirtmek isteriz ki, aşağıda verilen tavsiyeler Türk Borçlar Kanunu Madde 136 ve Madde 138’de yer alan İfa İmkânsızlığı ve Aşırı İfa Güçlüğü hükümlerine dayanılarak verilmiştir. Şöyle ki, İfa İmkânsızlığına ilişkin Madde 136 hükmü uyarınca borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerle imkânsızlaşırsa, borç sona erer. Bu durumda ilgili taraf, karşı taraftan almış olduğu edimi sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca geri vermekle yükümlüdür ve kendisine ifa edilmemiş olan edimi isteme hakkını kaybeder. Ancak dikkat etmek gerekir ki kanun veya sözleşme ile borcun ifasından önce doğan hasarın alacaklıya yükletilmiş olduğu durumlar bu hükmün dışındadır. Borçlu, ifanın imkânsızlaştığını alacaklıya gecikmeksizin bildirmez ve zararın artmaması için gerekli önlemleri almazsa, bundan doğan zararları gidermekle yükümlü olacaktır. Buna karşılık Aşırı İfa Güçlüğüne ilişkin Madde 138 hükmü uyarınca sözleşmenin yapıldığı sırada taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen olağanüstü bir durum, borçludan kaynaklanmayan bir sebeple ortaya çıkar ve sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olguları, kendisinden ifanın istenmesini dürüstlük kuralına aykırı düşecek derecede borçlu aleyhine değiştirir ve borçlu da borcunu henüz ifa etmemiş veya ifanın aşırı ölçüde güçlenmesinden doğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş olursa borçlu, sözleşmeden dönme hakkına sahiptir.

Ülkemiz karayolu yük taşımacılık sektörü, Covid-19 salgını kapsamında devlet mercileri tarafından alınan tedbir ve önleme kararlar neticesinde birtakım ifa imkânsızlıkları veya aşırı ifa güçlükleri ile karşılaşmaktadır. Örneğin aşağıda yer verilen ve her türlü giriş çıkışın yasaklandığı karantina yerleri bakımından ifa imkânsızlığı söz konusu iken, diğer il ve ilçeler bakımından özellikle şehir giriş ve çıkışlarında yaşanan araç trafikleri göz önüne alındığında taşıyıcılar bakımından aşırı ifa güçlüğü gündeme gelmektedir.

Aşağıda salgın sürecinde büyük bir özveri ile ülkemizdeki mal tedarik zincirinin aksamaması için hizmet vermeye devam eden taşımacıların bu süreçte maruz kaldıkları güçlükler karşısında yapması gerekenler hakkında adım adım bir yol haritasına yer verilmiştir.

I. Müşteriye İhbarın Yapılması

Öncelikle yapılması gereken şey; müşteriye yani tasarruf hakkı sahibine yazılı ihbarın yapılmasıdır: müşteriye bir mücbir sebep sonucu taşımaya engel bir durum olduğu ve ürünlerin anlaşıldığı şartlar dâhilinde taşınamayacağı/teslim edilemeyeceği veya yaşanması muhtemel gecikmelerin neler olduğu konusunda hemen yazılı bir bilgi ihbarı yapılmalıdır. Bu ihbarda bundan sonrası için yapılacaklar hakkında talimat istenmelidir. Taşıyıcı yazılı ihbar ile alternatif taşıma güzergâhı, ek maliyetler (geri taşıma ve/veya depolama) gibi konularda bilgi vermeli ve kendisine gönderilecek talimatta yapılacak işlerin belirtilmesini ve ortaya çıkan masrafların karşılanacağına dair onay talep etmelidir.

II. Müşteriden Talimat Alınması

Yukarıda belirtilen mücbir sebep ihbarı ile birlikte müşteriden uygulanabilir bir talimat talep edip bu yönde davranılmalıdır. Bu talimat yazılı olarak alınmalıdır. Talimatın verilmesi için mücbir sebep ihbarında müşteriye bir süre verilmelidir.

Müşteri tarafından verilecek talimatlar kriz dolayısı ile alışılmadık, standart olmayan alternatif öneriler olabilir. Yazılı ihbar ile usulüne uygun şekilde bildirilen ve önerilen ek maliyetler (geri taşıma ve/veya depolama) müşteri ile birlikte nihai olarak belirlenmeli, ek maliyetler hakkında ortak karara varılarak masrafların karşılanacağına dair onay alınmalıdır.

III. Talimat Alınamaması Halinde

Taşıyıcının yazılı mücbir sebep ihbarında verdiği makul sürede müşteriden talimat alamaması halinde, taşıyıcı müşterinin menfaati için en uygun görünen önlemleri alabilir. Taşıyıcı talimat beklerken malların kısmen veya tamamen kaybından ve hasardan sorumlu olmaya devam edecektir.

IV. Taşıyıcı, eşyayı üçüncü bir kişiye tevdi etmek zorunda kalırsa, sadece bu kişinin seçiminde gösterilmesi gereken özenden sorumludur.

Bozulabilecek bir mal söz konusu ise, malın durumu böyle bir önlemi haklı kılıyorsa veya aksi takdirde oluşacak giderler malın değerine göre makul bir oranda değilse, taşıyıcı, Türk Borçlar Kanunu Madde 108 hükmüne uygun olarak malı sattırabilir. Taşıyıcı, değerlendirilmesi imkânı bulunmayan eşyayı imha edebilir. Eşyanın boşaltılmasından sonra taşıma sona ermiş sayılır. Taşıyıcı, alınan önlemler sebebiyle gerekli giderlerin tazminini ve uygun bir ücret isteyebilir.

V. Ulusal Taşımacılıkta Karşılaşılan Sorunlar: Bazı İllerimizde Uygulanan Karantina

İçişleri Bakanlığının birtakım şehirlerde yer alan belde, köy ve mahalleleri karantina altına almış bulunmaktadır. Giriş ve çıkışların kesin bir şekilde durdurulduğu belde, köy, mezra ve mahallelerin yer aldığı şehirler aşağıdakilerdir:

Malatya, Bartın, Çorum, Bitlis, Erzincan, Tunceli, Bayburt, Kütahya, Gümüşhane, Çankırı, Çanakkale, Giresun, Yozgat, Kars, Sivas, Artvin, Rize, Trabzon, Zonguldak ve Van.

Aşağıda yer alan büyükşehirlere ve Zonguldak’a ise girişler 15 günlük süreyle (03 Nisan 2020 saat 24.00’dan itibaren) yasaklanmış bulunmakla beraber ülke içinde yük ve izinli yolcu taşımacılığı yapanlar ile uluslararası yük taşımacılığı yapan araçların bu şehirlerden transit geçişleri devam edecektir:

Adana / Ankara / Antalya / Aydın / Balıkesir / Bursa / Denizli / Diyarbakır / Erzurum / Eskişehir / Gaziantep / Hatay / İstanbul / İzmir / Kahramanmaraş / Kayseri / Kocaeli / Konya / Malatya / Manisa / Mardin / Mersin / Muğla / Ordu / Sakarya / Samsun / Şanlıurfa / Tekirdağ / Trabzon / Van

Yurt içinde ticari yük/yolcu taşımacılığı yapanlar ile uluslararası yük taşımacılığı
yapanların giriş-çıkış yasağı getirilen illerimizden transit şekilde geçişlerine müsaade edilecektir. Bu şekilde transit geçişlerine izin verilen ticari yük taşıyıcıları belirtilen illerde zorunlu dinlenme molaları/süreleri hariç hiçbir şekilde duraklama ya da konaklama yapamayacaklardır.

VI. Uluslararası Taşımacılıkta Karşılaşılan Sorunlar: Kapatılan Sınır Kapıları

İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan duyuruya göre, Covid-19 salgınından ülkemizi ve vatandaşlarımızı korumak ve salgının yayılmasını engellemek amacıyla alınan önleyici tedbirler çerçevesinde Edirne ve Kırklareli’nden Yunanistan ile Bulgaristan’a açılan kara ve demir hudut kapılarının, giriş-çıkışlara kapatılacağı bildirilmiştir.

İçişleri Bakanlığı genelgesine göre, Yunanistan’a açılan Pazarkule, İpsala kara hudut ve Uzunköprü demir yolu hudut kapıları ile Bulgaristan’a açılan Dereköy, Hamzabeyli ve Kapıkule kara hudut kapılarından yolcu giriş-çıkışı yapılmayacaktır.

Diğer yandan, bu sınır kapılarımızdan gerçekleştirilen yük taşımacılığına herhangi bir kısıtlama getirilmeyeceği bildirilmiştir. Dış ticaretimiz, Sağlık ve Ticaret bakanlıklarınca belirtilen usullerde demir yoluna yönelecek şekilde devam edecektir.

Uluslararası taşıma esnasında sınırlarda uygulanan Covid-19 testlerinin sonucu olarak kuyruklar meydana gelmektedir; dolayısıyla bütün taşımalarda buna bağlı olarak taşımalarda gecikmelerin yaşanacaktır.

Türkiye'den KKTC'ye gidişler kapanmıştır. İran-Türkiye sınırından araç geçişleri yapılmamaktadır. Irak-Türkiye sınırında araçlar tampon bölgede sürücü veya römork değişikliği ile taşımaları gerçekleştirilebilmektedir.

Aşağıda sayılan ülkelerin vatandaşları olan yabancı sürücülerin ülkemize girişine izin verilmeyecektir. Bu ülkelerden yük getiren veya transit geçen yabancı kişilerin ise (bahse konu ülke vatandaşları hariç) en son geçtiği yasaklı ülke baz alınarak 14 gün süreyle ülkemize girişine izin verilmeyecektir:

Çin / İran / İtalya / Irak / Güney Kore / Almanya / Fransa / İspanya / Norveç / Danimarka / Belçika / İsveç / Hollanda / Avusturya / Mısır / İngiltere / İsviçre / Suudi Arabistan / İrlanda / Birleşik Arap Emirlikleri / Kuveyt / Bangladeş / Moğolistan / KKTC / Ukrayna / Kosova / Fas / Lübnan / Ürdün / Kazakistan / Özbekistan / Umman / Slovenya / Moldova / Cibuti / Ekvator Ginesi / Kanada / Hindistan / Macaristan / Guatemala / Polonya / Kenya / Sudan / Çad / Filipinler / Letonya / Tayvan / Peru / Sri Lanka / Ekvador / Nijer / Tunus / Cezayir / Fildişi Sahili / Finlandiya / Angola / Çekya / Dominik / Kamerun / Karadağ / Kolombiya / Kuzey Makedonya / Moritanya / Nepal / Portekiz / Panama

* * *

Yukarıda yer alan bilgiler işbu bilgi notunun yazım tarihi itibariyle güncel olmakla birlikte, günlük ve hatta saatlik meydana gelen gelişmeler hukuk büromuz tarafından yakından takip edilmektedir. Taşımacılık sektöründe faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişilerin Vergi Hukuku açısından salgın dönemindeki hak ve imkânlarına, ayrı bir bilgi notu konusu olması sebebiyle burada değinilmemiştir. Konu hakkında güncel ve detaylı bilgi almak için bizlerle iletişime geçmekten çekinmeyin. 06/04/2020

Saygılarımızla,

ESİS HUKUK BÜROSU